Rumianek pospolity

(Mairicaria chamomilla L.)

Inne nazwy: kamelka, kamelki, maruna, marunka, rumen, rumień,

macierzą, rumianek polny, rumianek pachnący, rumianek drobny,

rumianek prawdziwy, rumianek apteczny, rumianek lekarski, remionk.

Angielska: Wild Chamomile. Francuska: Camomille ordinaire.

Niemiecka: Echte Kamille. Rosyjska: Romaszka aptecznaja. Hiszpańska :

Manzanilla.

Należy bez wątpienia do najstarszych roślin leczniczych, a w Euro­pie

rozprzestrzenił się jeszcze w czasach przedhistorycznych. Wybitny

przyrodnik rzymski — Pliniusz Starszy (23—79) włączył tę roślinę

leczniczą do encyklopedii nauk przyrodniczych. Grecki botanik i lekarz

z czasów Nerona — służący cezarom rzymskim Dioskorides (I w. n.e.)

w swoim pięciotomowym dziele Peri hyles jatrikes (O rzeczach

leczniczych) wymienia rumianek pospolity wśród roślin, które nieść

miały ze sobą „pożytki medyczne". W ziołowym średniowieczu, kiedy

z rumiankiem łączono wiele wierzeń i przesądów (m.in. miał tak jak

wiele innych ziół, posiadać moc przeciw demonom) w ogródkach

klasztornych i wiejskich zaliczany był nie do kompleksu roślin

leczniczych, a do... roślin ozdobnych, gdzie powinien rosnąć obok lilii,

róży, rozchodnika, bukszpanu, derenia, goździka, piwonii, kosaćca

czy nagietka. Ale oczywiście doceniano również jego medyczne

właściwości, a najwięcej ponoć mocy uzdrawiających posiadał rumień

zerwany w dniu św. Jana, czyli 24 czerwca.

A skąd rumianek pochodzi? Najprawdopodobniej z południowo-

-wschodniej Europy. Dzisiaj dziko występuje niemal w całej Europie

i Azji, w Ameryce Północnej i Południowej i Australii. O miejscach,

w których rośnie w Polsce tak pisze Wiktor Błaszczyk:

Na nasypach kolejowych,

Na przychaciach i pastwiskach,

Na ugorach, nieużytkach

I na starych rumowiskach

Przy deptakach, suchych łąkach,

I przy drogach twardych, bitych

Występuje drobny kwiatek, To rumianek pospolity (...)

Od siebie już dodam, że często można go spotkać również na

polach uprawnych wśród zbóż i roślin okopowych. Ze względu na

duże zapotrzebowanie przez przemysł zielarski rumianek w Polsce

stanowi jedną z ważniejszych uprawianych na plantacjach roślin

leczniczych.

Jest rośliną wyrastającą do wysokości 10—60 cm o nagiej łodydze,

silnie rozgałęzionej, na której „siedzą" ułożone skrętolegle liście 2- lub

3-krotnie pierzastodzielne o odcinkach równowąskich. Na szczytach

rozgałęzień łodygi białe kwiaty z żółtymi środkami, a właściwie —

mówiąc bardziej precyzyjnie — kwiatostany w formie koszyczków

o brzeżnych kwiatach białych, języczkowych i licznych żółtych kwiatach

rurkowych umiejscowionych w środku kwiatostanu. 1 tutaj uwaga:

rumianek pospolity łatwo pomylić z bezpromiennym (nie ma kwiatów

brzeżnych językowych, tylko w środku żółtawozielone kwiaty rurkowe),

z rumiankiem polnym i psim (obydwa zawierają wewnątrz pełne dno

kwiatowe). Roślina kwitnie od maja aż do jesieni, a w uprawach

najczęściej na początku czerwca. (Jako ciekawostkę warto wspomnieć,

że codziennie jego białe kwiaty języczkowe podnoszą się do godziny

mniej więcej 16, by uzyskać położenie poziome, po czym opadają

i około godziny 19 przylegają już do łodygi). Owoc to podłużna,

brunatnawozielona, nieco wygięta na szczycie niełupka. Dla celów

zielarskich pozyskujemy całe koszyczki kwiatowe na początku kwit­

nienia roślin, w dni pogodne — kiedy rosa już całkowicie obeschnie.

Zioło zbieramy ręcznie uszczykując delikatnie szypułki pod samym

koszyczkiem. (Zawodowi zbieracze używają niekiedy specjalnie skon­

struowanych grzebieni). Zebrany surowiec układamy w koszu bardzo

luźno, gdyż łatwo się zaparza. Koszyczki rumianku suszymy ułożone

cienką warstwą przy dobrym przewiewie powietrza w temperaturze nie

przekraczającej 35°C. Dobrze wysuszone utrzymują silny, charak­

terystyczny zapach.

Kwiaty rumianku zawierają do 1,5% olejku eterycznego, w którego

skład wchodzi m.in. chamazulen, a ponadto wyodrębnino m.in.

flawonoidy, kumaryny, żywicę, węglowodany i cholinę, kwasy or­

ganiczne i sole mineralne.

Dzięki związkom czynnym roślina posiada właściwości przeciwzapa­

lne, potrafi niszczyć wiele rodzajów bakterii, jest skutecznym antidotum

na różnego rodzaju alergie. Działa też rozkurczowo, wiatropędnie,

reguluje trawienie, pracę nerek, nieco uspokaja i uśmierza bóle.

Napar z koszyczków. 2 łyżki kwiatów zalewamy 2 szklankami

wrzącej wody i parzymy pod przykryciem przez 15 minut. Odcedzamy

i pijemy 3 razy dziennie po pół szklanki pomiędzy posiłkami w zabu­

rzeniach czynnościowych, a także w stanach zapalnych przewodu

pokarmowego, w przypadkach wzdęć brzucha, kolek oraz bólów

z powodu infekcji dróg moczowych. Napar stosujemy też do płukania

jamy ustnej i gardła w różnego rodzaju stanach zapalnych, a także

w formie okładów w zapaleniach spojówek, rogówki i tęczówki oka,

na owrzodzenia, rany, oparzenia (m.in. słoneczne), świądy skóry,

odleżyny. Zresztą lista zastosowań naparu rumianku w ziołolecznictwie

jest jeszcze dość długa, podałem więc najbardziej powszechne, domowe

jego zastosowania. W przypadku wielu innych (m.in. w zaburzeniach

narządów rodnych i dla niemowląt) kurację zapisze lekarz. A swoją

drogą, w wielu krajach rumianek pije się profilaktycznie, zamiast

herbaty.

Kataplazm. 3—4 łyżki kwiatów rumianku zalewamy szklanką

wrzątku, po 5 minutach delikatnie odcedzamy, owijamy w gęste

płócienko lub podwójnie złożoną gazę, odczekujemy aż przestygnie

i przykładamy na chore miejsca.

Nalewka. 4 łyżki kwiatów zalewamy 0,5 1 spirytusu, szczelnie

zakręcamy butelkę i odstawiamy w ciemne miejsce (raz dziennie trzeba

wstrząsnąć) na 14 dni. Po odsączeniu używamy 2 łyżeczki na szklankę

wody do płukania gardła i okładów. Możemy też pić 2—4 razy

dziennie 20—30 kropli w kieliszku wody w zaburzeniach przewodu

pokarmowego.

Kąpiel w rumianku. 100 g koszyczków rumianku zalewamy 31 wody,

doprowadzamy na krótko do wrzenia, trzymamy około 15 minut pod

przykryciem, przecedzamy i wlewamy do wanny z ciepłą wodą. Około

20-minutowa kąpiel dezynfekuje całe ciało, łagodzi różnego rodzaju

stany zapalne skóry, wpływa rozluźniająco i łagodnie uspokajająco.

Rumianek wchodzi m.in. w skład mieszanki ziołowej P y r o s a n,

Nervosan , Vagosan , granulatuCholegran i Nervogran ,

maści Aescula n i Cheliwag . W sprzedaży jest też C h a m o -fix

— gotowa herbatka rumiankowa, Azula n — płyn zawierający

alkoholowy wyciąg z kwiatów oraz drażetki z rumiankiem o nazwie

UldenoliUlventrol .

Słynny Marcin z Urzędowa (zmarły w 1573 r.) doceniając właś­

ciwości rumianku twierdził, że gdyby roślina nie występowała tak

powszechnie, to jej cena byłaby wyższa od ceny innych leków,

a w pewnym miejscu swojego zielnika stwierdza wprost (...), „Jest to

ziele w każdym miejscu boleść uśmierzające, nawet przykładając na

plastrze; dlatego je zowią: anodinum". Inny nasz słynny zielarz —

Syreniusz polecał to pachnące ziele na „pobudzenie miesiączki u nie­

wiast (...) melancholikom na poprawę humorów (...) mężom na

rozgrzanie ich oziębłości". A o tym, że rumian doceniała także

medycyny renesansowa niech świadczą fragmenty ze spisanych rad

Stefana Falimierza: „Kwiaty rumianku bolenie głowy i oczu oddalają

i (...) którzy mają mdłą wątrobę, sok rumiankowy dany z wódką

mleczową uzdrawia wątrobę i zimnicę odpędza i też rumian jest dobry

na gorączki...". A słynny przedwojenny zielarz — dr Breyer twierdził:

„W razie osłabienia nerwów nadmierną pracą, bezsennością lub

ogólnym wyczerpaniem, szklanka naparu rumiankowego odświeża

i wzmacnia".

Dzisiaj rumianek jest powszechnie stosowany nie tylko jako roślina

lecznicza, ale bez niego trudno sobie wyobrazić cały przemysł kos­

metyczny. Bo jak się obejść na co dzień bez rumiankowych mydeł,

szamponów, płynów kąpielowych, kremów, płynów do twarzy czy

maseczek kosmetycznych?

La Merced -Nijandari 5 2 2010