Mięta pieprzowa
(Mentha piperita L.)
Inne nazwy: mięta, mienta, miata, miantek, meta, miętkiew, miąta
pieprzna, miątka pieprzowa czarna, miątka czarna.
Angielska: Peppermint. Francuska: Menthe poivree. Niemiecka:
Pfeffer-Minze. Rosyjska: Miata pieriecznaja. Hiszpańska:Mentha.
Gatunek byliny należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceaea Lindl.).
Spontaniczny mieszaniec międzygatunkowy powstały prawdopodobnie
w Anglii ok. 300-350 lat temu i tam wprowadzony do uprawy.
Początkowo w hrabstwie Sureey, a potem w okręgu Mitcham.
Tam też zaczęto go uprawiać i z tego terenu pochodzi pierwszy
opis zawarty w "Ray, 1724 Synopsis Methodica Stirpium
Britannicarum table 10. figure 2. p. 234".
Zielna roślina o pokroju krzewiastym do 90 cm wysokości,
wytwarzająca poziome kłącza tuż pod poziomem gruntu (białe)
lub powierzchniowe (zielone) (w zależności od wilgotności podłoża).
Łodyga :Wzniesiona, gałęzista (rozgałęziająca się w okółkach liści),
4-kanciasta, o rzadkim owłosieniu na kantach, zielona do
brunatnobrązowej w zależności od odmiany, o pustych
międzywęzłach lub wypełnionych rzadką parenchymą.
Liście :Nakrzyżległe, na wyraźnych, krótkich ogonkach,
lancetowatojajowate do podługojajowatych, zaostrzone,
nierównomiernie ostro piłkowane. Z wierzchu ciemnozielone,
spodem jaśniejsze, z obu stron gruczołkowato, żółto kropkowane.
Kwiaty: W nibyokółkach, zebrane w kątach liści, tworzące nibykłos
o walcowatym kształcie. Kwiaty drobne, 5-6 mm długości, obupłciowe
lub tylko słupkowe, różowe, czerwonawe do liliowych, kielich
rurkowaty o 5-ciu ząbkach, 10-12 nerwowy, lekko bruzdkowany od
wystających nerwów i gruczołkowato kropkowany. Pręciki cztery,
fioletowe, krótsze od korony. Roślina obcopylna, nektarodajna. Kwitnie
od lipca do sierpnia.
Owoce :Rozłupnia rozpadająca się na cztery rozłupki. W rzeczywistości
mieszaniec jest praktycznie bezpłodny, najczęściej jedna łodyga zawiązuje
jeden owoc, a ze stu owoców tylko 10% jest zdolnych do kiełkowania.
W hodowli stosuje się wyłącznie rozmnażanie wegetatywne z podziału
roślin lub podziału kłączy.
Roślina lubiąca gleby świeże, dość ciężkie, w miarę wilgotne.
Mięta, której nazwa pochodzi od łacińskiego mentha i greckiego
mintha należy bez wątpienia do najstarszych roślin leczniczych świata.
Jeden z mitów helleńskich mówi o tym, jak nimfa Kinthe, siostra
Kokytosa, została przez Persefonę zamieniona w miętę.
U Egipcjan pojawia się jako roślina lecznicza (razem z indygo,
konopiami i oliwkami) w 1200—600 r. p.n.e. W grobach z tego
okresu wśród darów dla zmarłych i w wieńcach kwiatowych znalezio
nych na mumiach współcześni botanicy oznaczyli m.in. palmę dak
tylową, lotos, mak polny, kolendrę, figę, bób zwyczajny i miętę
pieprzową.
W czasach starożytnych rozpowszechniony był pogląd, że mięta
pobudza mózg do lepszego myślenia i być może dlatego uczniowie
rzymskich filozofów ziołem tym wieńczyli swoje skronie. O po
pularności mięty jako przyprawy na starożytnych stołach może
świadczyć księga rzymskiego kucharza Apiciusa, gdzie niemal
na każdej stronie znajdujemy wzmiankę o tej roślinie. Mięta
uwieczniona została w Nowym Testamencie i u Dioskoridesa.
Z różnych źródeł historycznych wiemy, że była uprawiana w sta
rożytnych Chinach. Jej właściwości lecznicze doceniali Hipokrates,
Paracelsus i Awicenna. O tym, że wszystkie przekazy dotyczą
124 mięty pieprzowej, a nie na przykład zielonej czy innego z licznych
gatunków mięty, możemy się z dużym prawdopodobieństwem
domyślać. Pierwsze całkowicie pewne dane o najbardziej inte
resującym nas gatunku zamieszcza dopiero Ray w Synopsis Stirpium
Britannicum (1696 r.), który pisze, że w uprawach mięty zielonej
Ealesa w Berfordshire w Anglii znalazł jedną nieco inną roślinę,
którą w 1704 roku nazywa już „pepermint" — mięta pieprzowa.
1 właśnie od tej jednej roślinki, rozmnażanej wegetatywnie, po
chodzić mają późniejsze plantacje Mentha piperita na obydwu
półkulach.
Około 25 gatunków mięty pieprzowej występuje dziś w strefie
umiarkowanej Europy, Ameryki Północnej i Południowej, z czego
8 gatunków rośnie dziko w naszym kraju. Ale najbardziej użyteczna (dzięki dużej
zawartości olejku i wspaniałej kompozycji zapachowej) jest mięta
pieprzowa tzw. czarna (Mitcham), wprowadzona do upraw dopiero
w XIII wieku, a w Polsce — po pierwszej wojnie światowej. Ponieważ
Mitcham jest mieszańcem otrzymanym przypadkowo ze skrzyżowania
mięt dzikich — zielonej {Mentha viridis) i nadwodnej {Mentha agatica),
w stanie naturalnym nie występuje. Na plantacjach w całej Europie,
Ameryce Północnej, Azji i Australii miętę pieprzową czarną rozmnaża
się wegetatywnie przez dzielenie podziemnych rozłogów, ponieważ nie
wytwarza nasion kiełkujących.
Mięta pieprzowa jest rośliną o czterokanciastej, dzięki antocyjanowi
— purpurowo nabiegłej łodydze, wyrastającej na wysokość 30—90
cm. Zarówno z łodygi, jak i pędów bocznych gęsto i nakrzyżlegle
wyrastają ciemnozielone liście — jajowatopodługowate, krótkoogon-
kowe, na szczycie zaostrzone, na brzegach nierówno ostro piłkowane,
z obu stron pokryte gruczołkami olejkowymi. Na szczytach pędów
tworzą się kwiatostany w kształcie nibykłosków, same kwiaty —
drobne, liliowofioletowe, niekiedy nawet z wyraźnym czerwonawym
odcieniem. Mentha piperita nie zawiązuje nasion, wytwarza natomiast
krótkie podziemne kłącze z nielicznymi rozłogami podziemnymi
i licznymi nadziemnymi, które jednak bardzo łatwo się ukorzeniają.
Jest rośliną wprawdzie wieloletnią, ale w uprawach co 4 lata powinno
się ją przesadzać na nowe miejsce. Najlepiej udaje się w miejscach
słonecznych, o żyznej wilgotnej glebie, bogatej w próchnicę i wapń.
Jak już wspomniałem — na plantacjach i w ogródkach najczęściej
spotkać można odmianę mięty pieprzowej zwanej Mitcham, po
chodzącą z Anglii, a konkretniej — z miejscowości o tej samej nazwie
leżącej w hrabstwie Surrey. W Niemczech i w kilku innych krajach
popularna jest inna forma mięty — Pallescens, o czystej zielonej
125 barwie. Miętę pieprzową nietrudno pomylić z rośliną dziko rosnącą —
ale tylko z wyglądu, bo łatwo odróżnić je po smaku liści: pieprzowa
ma smak chłodzący, dzika — wyraźnie szczypiący. Liście mięty
zaczynamy zbierać już w drugiej połowie czerwca, kiedy tylko na
szczytach pędów ukażą się pąki kwiatowe, a po odrośnięciu rośliny
zbiór ponawiamy. W uprawach w pogodny dzień ścinamy całą roślinę,
pozostawiając nad ziemią 5-centymetrowy pęd. Jeśli jednak wybieramy
się na przykład nad rzeczkę po dziką miętę, wystarczy z każdej rośliny
uskubać po kilkanaście listków. Zbiór zioła suszymy w cieniu w tem
peraturze nie przekraczającej 30°C.
W całej roślinie, a szczególnie w liściach, występuje 1,5—2,5%
olejku eterycznego, w którym aż 50% stanowi mentol (odkryty
w Holandii już w 1771 r.!), 20% to menton, a na całą resztę składa się
około 30 związków. W mięcie znaleziono jeszcze flawonoidy, gorycze,
garbniki, kwasy organiczne, pektyny, witaminy (prowitaminy A i C)
oraz sole mineralne (m.in. potas, wapń, magnez, fosfor, żelazo,
mangan, miedź i molibden).
Zioło pobudza czynności wydzielnicze żołądka i wątroby, a zwięk
szając ilość soku żołądkowego oraz żółci ułatwia trawienie i przy
swajanie pokarmów. Mentol zaś działa silnie bakteriobójczo oraz
lekko przeciwbólowo i uspokajające Olejek miętowy ma podobne
lecz silniejsze działanie szczególnie jako środek odkażający i uspakajający.
Miętę stosuje się też w zaburzeniach nerwowych,
bezsenności, migrenie, przeziębieniach — szczególnie z kaszlem,
chrypką i koniecznością płukania gardła, a także przy nadciśnieniu.
Ponadtto jako środek wiatropędny,przy zabużeniach trawienia,w
Schorzeniach wątroby i dróg żółciowych oraz jelit.
W domowym ziołolecznictwie możemy stosować napar i nalewkę
z liści mięty.
Napar. 1 łyżkę suszonych liści zalewamy szklanką wrzątku i pozo
stawiamy przez 15 minut pod przykryciem. Po przecedzeniu pijemy
3 razy dziennie w zaburzeniach trawienia na godzinę przed posiłkiem
jako środek żółciopędny i po jedzeniu w bólach brzucha, wzdęciach,
zgadze, odbijaniu, przy nerwobólach, bólach stawowych i mięśniowych,
a także jako środek uspokajający.
Nalewka. 100 g suszonych liści zalewamy 0,5 1 70% spirytusu
i odstawiamy co najmniej na 7 dni. Pijemy 10—20 kropli 3 razy
dziennie w dolegliwościach wymienionych przy naparze z mięty
pieprzowej. (Uwaga! Nalewki nie wolno przedawkować.)
Roślina wchodzi w skład wielu gotowych leków ziołowych, m.in.
mieszanek Normosan , Septosan , Nervosan , Tannosan ,
Cholagog a II; granulatów Cholegra n i Gastrogran ; tab
letek Raphacholi n i Raphalamid .
Miętę na przestrzeni wieków zalecało wielu autorów. Nasz śred
niowieczny botanik, doktor medycyny, profesor Akademii Krakowskiej
Szymon Syreński wiele miejsca poświęca temu ziołu w swoim dziele
Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowion,.., stwierdzając: „Liście
świeże uwierciwszy na czoło przykładać, bolenie głowy oddala. (...)
Żołądkowi bolejącemu (...) bywa ratunkiem, tak suszona jako i świeża,
na gorącej cegle rozparzona, małmazyją skropiona i na żołądek co
najrychlej przyłożona. (...) Od pszczół, trzmielów, ós, szerszeni
ukąszonym liście roztarte a przykładane są lekarstwem, albo sokiem
jego ranę i guz nabiegły pomazać. Broni też nacieranie ciała od tychże
bestyj obrażenia. Zostrzałość języka w gorących chorobach wychędaża
i gładki czyni, nią ścierając go". A ponad dwa i pół wieku później
ksiądz Kneipp potwierdza cenne właściwości mięty: „herbata z mięty,
używana codziennie rano i wieczór po filiżance, wzmacnia trawienie
i świetnie wpływa na stan ogólny, poprawiając w krótkim czasie
wygląd i cerę. Tą samą usługę oddaje ziele sproszkowane zażywane
2 razy dziennie z wodą lub w potrawie".
Mięta znalazła szerokie zastosowanie w kuchni wielu krajów:
herbata z liści jest bardzo popularnym napojem orzeźwiającym
i chłodzącym, świeże (najczęściej siekane) liście dodaje się do mięs,
sałaty, gotowanych ziemniaków (którym dodaje świeżości, jeśli te są
ze starego zbioru), sosów, farszów, a nawet twarogów.
W przemyśle cukierniczym olejek miętowy jest używany do produk
cji orzeźwiających cukierków, a także gumy do żucia czy marmoladek.
W wielu krajach popularne są wreszcie miętowe wódki, likiery
i poncze. W książce Ziółka i my I. Gumowska pisze, że ulubionym
napojem Ernesta Hemingwaya był koktajl „Mohito", który pijał
w małym kubańskim lokaliku w Hawanie i podaje przepis: „Łyżka
miałkiego cukru, 7 g soku z cytryny — razem dobrze wymieszać.
Dolać kieliszek (58 g) Havana Club lub innego alkoholu (np. wódki),
wrzucić kilka kostek lodu. Przelać do wysokiej szklanki, dopełnić
wodą sodową, dodać 2 krople goryczki (np. piołunówki) i włożyć
gałązkę świeżej mięty oraz szpatułkę do mieszania".
Mięta jest też cennym surowcem w produkcji wielu kosmetyków,
np. past do zębów, dezodorantów, wód kolońskich czy środków do
kąpieli.
Myślę, że na pytanie, które zadał Julian Tuwim w Kwiatach polskich:
Jakim wyrazić mam imieniem woń
miękkiej mięty nad strumieniem?
możemy odpowiedzieć słowami żyjącego w IX wieku Walafridusa
Strabusa — przyrodnika, opata klasztoru na wyspie Reichnau na
Jeziorze Bodeńskim w Szwajcarii. Oto one: „Kto by mógł wyliczyć
w pełni wszystkie moce i nazwy miąt, równie dobrze mógłby powie
dzieć, ile ryb pływa w Morzu Czerwonym, ile iskier wyrzuca Etna".
Nijandari- La Merced 4 2 2010
|