Biedrzeniec anyż

(Pimpinelła anisum L.)

Inne nazwy: anyż, anyżek, hanyż, ongiś.

Angielska: Anise. Francuska: Anis. Niemiecka: Anis. Rosyjska:

Biedreniec anis. Hiszpańska : Anis

Nazwa: anyż pochodzi od greckiego anison, ale Grecy zapożyczyli

ją prawdopodobnie z arabskiego anysum.

Pierwsze wzmianki o anyżu wyczytać możemy już w Biblii i papi­

rusach egipskich sprzed 1500 r. p.n.e. Przez wielu autorów dzieł

botanicznych uznawany jest za jedną z najstarszych znanych roślin

uprawnych. Uprawiali i zbierali go od niepamiętnych czasów Arabowie

i Izraelici, znany był w Chinach i Indiach. Ale anyż szczególnie był

rozpowszechniony w Grecji i starożytnym Rzymie, gdzie ceniono go

jako roślinę leczniczą i przyprawową. Słynny Dioskorides Pedanios

Anazarboes (I w. n.e.), grecki botanik i lekarz w służbie cezarów

z czasów Nerona pisał, że: „(...) Anyż daje oddechowi świeżość,

obliczu młodzieńczy wygląd i oddala ciężkie sny(...)". Wchodził jako

jedno z wielu ziół w skład tzw. teriaku, słynnego wszechleku króla

Pontu — Mitrydata,

Uprawę anyżu w Europie rozpowszechnili Rzymianie, a do Europy

Środkowej (w tym również do Polski) przyniesiony został praw­

dopodobnie przez Benedyktynów, którzy wysiewali to zioło w swoich

ogródkach przyklasztornych...

Biedrzeniec anyż jest rośliną jednoroczną o specyficznym anyżowym

aromacie. Z cienkiego wrzecionowatego korzenia wyrasta do 30 cm

wzwyż obła, rozgałęziona łodyga. Liście na pędach siedzące, 3—5-

krotnie pierzastodzielne, ale najwyższe często nie podzielone. W lipcu

i sierpniu na szczytach pędów wyrastają w formie baldachów białe,

drobne kwiaty. Owocem jest brunatnozielonkawa rozłupka odwrotnie

gruszkowatego kształtu, rozpadająca się niekiedy na dwie niełupki.

Owoce anyżu zawierają olejek eteryczny, związki tłuszczowe,

węglowodany i związki białkowe. Skutecznie pobudzają wydzielanie

błon śluzowych w gardle, krtani, tchawicy; wzmagają wydzielanie

soku żołądkowego i poprawiają pracę całego przewodu pokarmowego;

działają mlekopędnie, co ma duże znaczenie dla wielu matek kar­

miących. Leczniczo anyż stosowany jest m.in. w leczeniu nieżytu

oskrzeli, wszelkich niedomóg trawienia, nerwic przewodu pokar­

mowego, anginy, różnych form przeziębienia przebiegających z zafleg-

mieniem płuc.

Anyżu jako przyprawy używamy przede wszystkim do wypieku

pierników i innych ciast. Kilka mielonych ziaren można dodać do

mleka lub białej kawy pitej na śniadanie, co skutecznie obudzi cały

nasz organizm, ale nie więcej, gdyż ziele działa pobudzająco na

mózg, rdzeń kręgowy i cały wegetatywny system nerwowy. Dodanie

odrobiny anyżu do kompotu przyspieszy strawienie obiadu. Anyż­

kiem zmieszanym pół na pół z czarnuszką można też posypywać

chleb.

Nalewka z anyżu (Anyżówka)Aniset

Jedną torebkę (20g) anyżu wsypujemy do butelki

zawierającej 0,25 1 spirytusu i odstawiamy na dwa tygodnie do szafki

lub w inne ciemne miejsce. Po tym okresie płyn zlewamy. Do

wyługowanych ziarn dodajemy 0,25 1 czystej wódki i odstawiamy

butelkę na następne dwa tygodnie. Obydwie nalewki łączymy i do­

sładzamy miodem. Zażywamy 3 razy dziennie po 15—20 kropli

w łyżeczce płynu lub cukru przy silnym męczącym kaszlu — jako

środek wykrztuśny, w bólach brzucha i dla pobudzenia trawienia.

Napar. 1 łyżkę owoców zalewamy 1 szklanką wrzącej wody,

przykrywamy spodkiem i odstawiamy na 15—20 minut. Pijemy 4 razy

dziennie po 1/ 4 szklanki naparu przed jedzeniem — w zaburzeniach

trawienia lub po posiłkach — jako środek wykrztuśny w przypadku

silnego kaszlu.

Anyż z powodzeniem możemy uprawiać w ogrodzie. Najlepiej

rośnie w miejscu odkrytym, słonecznym, w ziemi ogrodowej, z do­

stateczną ilością wapnia. W końcu kwietnia wysiewamy 2 g nasion na

1 m2

, na głębokości ok. 1 cm, w rządkach odległych od siebie o 30—35

cm. Anyż wschodzi mniej więcej w dwa tygodnie po wysianiu

i w pierwszym okresie wymaga bardzo starannego odchwaszczenia.

Około połowy czerwca wyrośnięte już pędy trzeba koniecznie z obu

stron obredlić. W pewnym okresie swojego wzrostu anyż tworzy

rozetę ząbkowanych liści, z których wyrasta pęd. We wrześniu powstałe

z kwiatów owoce brunatnieją i zaczynają łatwo się wykruszać —

wtedy ścinamy pędy na wysokości ok. 12 cm nad ziemią, wiążemy

m małe pęczki i suszymy w przewiewnym miejscu.

Wspomniałem już, że w Polsce anyż uprawiany był od czasów

średniowiecza, a mówiąc konkretniej — liczne jego zagony występowały

na pewno w XV i XVI wieku, kiedy to używano tej rośliny przede

wszystkim do zaprawiania gorzałki. O pewnej ówczesnej modzie na

hanyż świadczy zdanie, które wyczytać można w słynnym Zielniku

Syreniusza (1541—1611), że „tu u nas w rozkoszniejszych ogrodach

poczynają go rozmnażać". Zresztą ten ceniony doktor medycyny

i botanik uważał, że „hanyż polny" rodzi „nasienie dwojakiego

przyrodzenia" zależnie od okresu zbioru służące albo dla „białogłów-

skiej płci (a więc tylko kobietom), albo też przydatne wyłącznie dla

mężczyzn.

W każdym razie biedrzeniec anyż był od czasów średniowiecza

szczególnie poszukiwaną i drogą przyprawą, wchodzącą w skład

licznych specjałów, m.in. gatunkowej gorzałki, miodu, rozlicznych

konfitur (m.in. orzechowych), a wraz z kolendra, kminkiem, liśćmi

laurowymi i cynamonem służył do przyprawiania mięs, galaret,

marmolad, a także ciast i słodyczy.

Również jako lek ziołowy znajdował biedrzeniec anyż coraz częstsze

zastosowanie w medycynie ludowej, przede wszystkim na dolegliwości

żołądkowe i na suchy, uporczywy kaszel, a także dla poprawy smaku

i skuteczności działania innych mikstur ziołowych.

Z historii uprawy anyżu wynika, że zioło to od najdawniej­

szych czasów używane było przy „paleniu gorzałki". Otóż olejek

anyżowy do dzisiaj używany jest w niektórych krajach do aroma­

tyzowania wódek, m.in. anyżówki, a także do wyrobu likieru

bułgarskiego o nazwie Mastika, francuskiego Anisett czy tureckiego

Koki.

La Merced 11.2.2010